Là loại hình lễ hội dân gian đặc sắc của huyện Phong Điền, do nhân dân làng Phò Trạch tổ chức theo định kỳ 12 năm một lần (Tí tập Sửu sắc, theo vòng con giáp). Cứ vào cuối năm các năm Tí, hội sắc bùa của hai thôn Tây Phú và Triều Quý của làng Phò Trạch diễn xướng. Nhân vật của đội sắc bùa gồm có ông chánh cai sắc (thường do một ông có chức sắc trong thôn đóng vai), ông phó cai sắc, ông tróc quỉ (một đến hai người), nhân vật quỉ (do trẻ em từ 13 đến 15 tuổi đóng), hàng đội (tuổi trung niên) từ 10 đến 15 người, có cử người cầm đuốc, đánh trống, não bạt...
Về phục trang đạo cụ, ông chánh cai sắc mặc áo mã tiên có thêu hình rồng, đầu đội mũ ngũ hành, tay cầm “huyền trượng” hoặc “phương thiên họa kích”, ông phó cai sắc mặc áo thụng xanh, tay cầm “ngù”. “Huyền” và “ngù” là hai vật dùng để khai môn trừ tà của đạo giáo. Hai ông tróc quỷ cầm thanh long đao. Tất cả các loại vũ khí đều có gắn lục lạc, để khi nện xuống đất hoặc rung đều phát ra âm thanh.
Khởi đầu của sắc bùa, toàn đội kéo đến đình làng hoặc đình thôn làm lễ cáo trình với các vị tiên linh, mong sự giúp đỡ để họ làm nhiệm vụ diệt trừ ma quỷ, tai ương cho dân làng. Đồng thời để cho các vị biết rằng dân làng vẫn gìn giữ các tập tục lễ nghi cổ truyền, giữ bản sắc văn hóa vốn có của làng quê mà các vị khai canh, khai khẩn đã dày công tạo lập. Sau đó toàn đội đến sắc ở đình thôn, nhà thờ các họ, phái rồi mới đến các tư gia trong làng. Nếu được mời, họ sẵn sàng đến các làng lân cận để sắc.
Nội dung sắc bùa ở các tư gia được chia thành 4 phần: trước hết là phần tróc quỷ. Toàn đội đến từng nhà, ông cai sắc xướng lớp xưng tụng quyền uy, cung thỉnh chư vị thần linh, thiên tướng giúp sức.
"Đệ tử phụng mệnh an phù,
Thỉnh Thiên bồng Thiên du,
Thỉnh Thiên linh Huyền đàn thượng tướng.
Tật tốc ứng ngô khẩu.
Tật tốc ứng ngô thanh.
Thỉnh Thiên linh Huyền đàn
Tốc nhập tự sơn đáo hải.
Sát vạn quỷ trừ tà,
Tỷ quốc gia an trấn.
Lôi kim hắc điện thần linh tá trợ,
Ngô kim phụng hành.
Thỉnh Thái thượng lão quân
Thần phù cấp sắc.
Sau khi xướng xong, ông chánh cai sắc hướng vào nhà, hai ông chánh phó cai vừa gõ “ngù”, “huyền” xuống đất vừa xướng bài khai môn:
Huyền đàn thượng tướng,
Sai xuống đây hỏa tốc khai môn,
Mở cửa nhà này,
Vạn vạn muôn muôn đô lực sĩ.
Bao nhiêu thằng qủy,
Phải bắt ra đây.
Thằng ngay thằng vạy,
Đố thằng nào chạy khỏi tay ông.
Tay ông là tay Thiên bồng Thiên tướng,
Đốt lửa sang sông.
Đầu ông đội lá đa,
Má ông má sành,
Nanh ông nanh sắc.
Ông bắt thằng quỷ ông chém làm ba.
Thỉnh Thái thượng Lão quân thần phù cấp sắc.
Hoặc có khi đội sắc bùa đến một cách bất ngờ ở một gia đình đang ngủ thì ông cai sắc xướng giáo đầu mấy câu rất mộc mạc nhưng cũng không kém phần hấp dẫn vì đây cũng là thời cơ để nhân vật quỉ xâm nhập vào trong nhà:
Trong nhà tắt lửa thì thổi lửa lên, để chúng min vào bắt thằng tà thằng quỷ, bắt thằng lũ lỉ chân tay, bắt thằng ngay thằng vạy, đố thằng nào chạy khỏi tay ông, tay ông là tay Thiên bồng Thiên tướng...
Hàng đội tiếp tục đọc chú, sau đó ông cai sắc xướng tiếp:
"Nào... thằng quỷ là chúng tà ma,
Mày ở làm chi trong xó nhà.
Có lệnh Ngọc hoàng sai xuống bắt,
Bắt thằng quỷ chém làm ba - làm ba"
Ông tróc quỷ tay cầm kiếm giơ cao và hô lớn:
"Phụng tróc quỷ như lôi điện xuyết,
Khóa môn tiền nã tróc quỷ tà."
Lúc này nhân vật quỷ (trốn từ trước trong xó nhà) mới lên tiếng:
"Dạ dạ, này tôi là chúng quỷ tà,
Ai có sự gì đem quảy tôi ra.
Trăm lạy phép quan ngàn lạy phép quan
Xin tha chớ giết.
Thiên thiên vạn vạn mở cửa cho chúng tôi ra.
Nhân vật quỷ xuất hiện trên mặt có mang mặt nạ quỷ.
Đây là phần mang kịch tính hấp dẫn nhất, vì khi đội sắc bùa đến, người đi xem rất đông, nhất là trẻ em. Lợi dụng lúc đông người không ai để ý, nhân vật quỷ tìm cách lẻn vào nhà nấp ở chỗ kín không ai trông thấy. Đến đoạn ông tróc quỷ hô lớn: “Phá môn tiền nã tróc quỷ tà” thì nhân vật quỷ mới xuất hiện. Có lần, một phú hộ ở làng bên cạnh mời đội sắc bùa của làng Phò Trạch đến và ra điều kiện nếu nhân vật quỷ lẻn được vào nhà mà không ai biết thì sẽ được thưởng lớn. Ông ta cho gia nhân canh gác cẩn thận nhưng đến phần tróc quỷ thì vẫn có quỷ xuất hiện từ một chỗ rất kín đáo ở trong nhà mà không ai hay. Đây chính là bí mật của đội sắc bùa, vì quỷ là nhân vật trung tâm tạo phần hấp dẫn nên được bố trí hai người đóng vai. Trong trường hợp khó khăn trên đây, nhân vật quỷ được phân công vào nhà ông phú hộ trước đó một ngày đã giả bộ đến xin cắt cỏ ở trong vườn ông phú hộ nhân đó vào nhà xin nước uống để điều nghiên tình hình đột nhập khi tiến hành sắc bùa. Hôm sau, đội sắc bùa đến, trước khi vào sắc nhà ông phú hộ, họ đã tiến hành sắc bùa cho nhà bên cạnh. Lợi dụng lúc gia nhân của ông phú hộ mất cảnh giác vì nghĩ là quỷ đang ở nhà bên cạnh, trong vai đứa trẻ đi xem sắc bùa, nhân vật quỷ thứ hai đã đột nhập vào nhà lấy mặt nạ mang vào và lộn trái chiếc áo đang mặc (vì trong phía trái áo có trang trí một số hình thù vẽ bằng giấy dán vào cho ra quỷ). Kết cuộc ông phú hộ phải thán phục tài đột nhập của nhân vật quỷ, đã thưởng tiền cho đội và thưởng riêng cho nhân vật quỷ. Vì vậy, diễn viên đóng vai quỷ thường là một cậu bé tinh khôn và linh lợi, phải được luyện tập thành thục các động tác và diễn ca được các làn điệu trong vai diễn. Trong múa hát sắc bùa có khá nhiều các tiết tấu và làn điệu cổ của tuồng và dân ca, nhưng tiếc rằng những năm qua do chưa quan tâm đúng mức nên không khai thác được hết vốn quí của người xưa. Ví dụ như khi nhân vật quỷ bị bắt kéo ra sân thì hát Nam hai câu:
Vọng Đông lĩnh tầm phương tỵ tử,
Chỉ sơn đầu bộ bộ bôn ba
(Chỉ sơn đầu bộ bộ bôn ba)
Và khi ông tróc quỷ hô lần cuối:
Ai ... ái ... Mạc thần kiếm phân ba
Chẳng dung loài yêu quái
Quỷ vừa chạy vừa lạy vừa ca 4 câu theo điệu Tẩu mã:
Ngàn lạy phép quan
(Ngàn lạy phép quan)
Í... í... hi...
Xin tha chớ giết ... i... i...
Mở cửa cho chúng tôi ra
Mở cửa cho chúng tôi ra ... i ... i...
Sau phần tróc quỷ là đến phần cầu an trong gia đình, bao gồm nhiều nội dung: cầu an thổ công, thổ chủ, an tằm, an táo, an sàng... Rồi đến phần khám nhà, trấn mộc, đóng bùa (dán bùa ở các cửa, nơi chăn tằm, chuồng trâu...).
Đóng bùa cửa tằm, tằm ăn dâu.
Đóng bùa cửa trâu, trâu sinh đàn sinh nái.
Tiếp theo là phần tróc cột, ông chánh cai và phó cai thay nhau cầm kiếm vừa múa, vừa chỉ vào các cột cái theo hương vị Đông, Tây, Nam, Bắc và trung ương (ở giữa), xướng bài tróc cột:
- Tróc cột phía Đông:
Quỷ quỷ đông phương,
Sắc cột này cột trấn đông phương Thanh Đế.
Từ rày diệt mộc ương,
Thằng quỷ xuống đông quy hải ngoại.
Tuần này trạch chủ thọ diên trường.
Phần cuối của sắc bùa là phần phong bạch: ông chánh cai và phó cai sắc đóng vai Bạch đế, Huỳnh đế... cùng hàng đội xướng, họa, ngâm phú... với nội dung chúc tụng toàn gia năm mới an khang thịnh vượng, chúc gia chủ trường thọ, sinh con tốt, vật chất sung túc...
Bạch đế min vời đến đây,
Bấy lâu làm chúa trị phương Tây.
Chúa có sự gì mời min đến,
Nên min biết đến hộ nhà này.
Min là Huỳnh đế trị trung ương đời đời.
Ngày này chúc có tiếng mời,
Chúng min mới biết muôn đời vinh quang
Đăng trà quả thực hương hoa,
Bàn thờ tiên tổ ông bà chiêu đăm.
Nhà tôi thừa lệnh sắc bùa,
Thỉnh ông Hoàng là thần chủ,
Trừ ác quỷ tà ma
An táo, an cửa, an nhà.
An sàng, an tịch, an hòa thổ công.
Sắc bùa ở Phò Trạch chủ yếu tập trung ở hai giáp Tây Phú và Triều Quý. Để đáp ứng nhu cầu của nhân dân trong làng và các làng lân cận, họ tổ chức từ ba đến bốn đội và tổ chức sắc bùa trong nhiều ngày. Nội dung sắc bùa minh họa trên đây là dòng sắc bùa của giáp Tây Phú. Sắc bùa của giáp Tây Phú có phần ảnh hường màu sắc Lão giáo. Ngôn ngữ sắc bùa của giáp Tây Phú làng Phò Trạch có vẻ “bác học”, sử dụng nhiều ngôn từ Hán, nhưng vẫn còn một số chữ Nôm cổ như: “Min” có nghĩa là ta, “Chúng min”: chúng ta, hoặc “Chiêu đăm” (trái phải). Về văn bản sắc bùa của giáp Triều Quý thì chân chất và mộc mạc hơn.
Ngũ lôi là tôi Ngọc hoàng,
Có năm thằng mạnh mẹ (mạnh mẽ)
Đều khỏe chân tay,
Thằng vào cửa sổ, thằng túm cổ lôi dây.
Thằng xâu chỉ cờ, thằng vơ tay đánh.
Thằng tránh cửa sau, thằng vào cửa trước.
Lễ hội Sắc bùa Phò Trạch được tổ chức từ đêm trừ tịch (đêm 30 Tết) và chấm dứt vào chiều 14 tháng giêng để chuẩn bị cho các trò chơi ngày Xuân bắt đầu từ rằm tháng giêng.
Theo Dư địa chí Phong Điền.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét